جمال جمال‏ الدین محمد خوانساری

ملیت :  ایرانی   -  قرن : 11 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(وف 1125/1121 ق)، فقیه، اصولى، حكیم، محقق، محدث و متكلم. معروف به جمال المحققین. معاصر ملامیرزا شیروانى و علامه مجلسى بود. به همراه برادرش، آقا رضى، نزد پدرش، محقق خوانسارى، و دایى‏اش ملا محمدباقر محقق سبزوارى در حوزه‏ى علمیه‏ى اصفهان تحصیل كرد و همانند پدرش صاحب تالیفات بسیارى شد، با این تفاوت كه تالیفات وى بیشتر نقلى و تالیفات پدرش بیشتر عقلى است. از پدرش محقق خوانسارى و سید ابرهیم بن میر معصوم حسینى قزوینى روایت مى‏كرد و از ملا محمدتقى مجلسى اجازه‏ى نقل حدیث داشت. علماى بسیارى از وى اجازه روایت داشتند كه از آن جمله: محمد اكمل بهبهانى و محمد رفیع گیلانى. وى صاحب طبعى ظریف و نكته‏سنجى دقیق و باهوش، بخصوص در فهم ظواهر حدیث كم‏نظیر بود. چنانكه تیزهوشى وى را از روى ترجمه‏ى «مفتاح الفلاح» و تعلیقاتى كه بر آن نگاشته است و كتاب مزارى كه براى شاه سلطان حسین هنگام زیارت امام رضا (ع) و توضیحاتى كه براى الفاظ زیارات آورده است، مى‏توان فهمید. وى كه عالمى متكلم بود، مذاهب چهار گانه‏ى اهل سنت را نقد كرد. او در اصفهان درگذشت و در تخت فولاد اصفهان مدفون گردید. اغلب منابع تاریخ وفات وى را سال 1125 ق نقل كرده‏اند و آقا بزرگ تهرانى با استناد به ماده تاریخ زیر تاریخ وفات وى را سال 1121 ق مى‏داند: «فوتش را بفاتح هاتفى از غیب گفت: كرد ایزد با حسین بن على حشر جمال یعنى 1121». از آثار وى: ترجمه‏ى «قرآن مجید»؛ ترجمه‏ى «صحیفه‏ى سجادیه»؛ شرح فارسى «غرر و درر»؛ شرح فارسى «مفتاح الفلاح»؛ حاشیه بر «شرح عضدى»؛ حاشیه بر «تهذیب الاحكام»؛ حاشیه بر «بر من لا یحضره الفقیه»؛ «شرح اللمعه ش الشرائع»؛ شرح «الشفاء»؛ شرح «اشارات»؛ «شرح حدیث البساط»؛ «النیه»؛ «اختیارات الایام»؛ «اصول‏الدین»، در امامت؛ حاشیه بر «شرح مختصر الاصول»؛ «جبر و اختیار»؛ شرح بر «حدیث الطینه»؛ در جبر؛ «كلثوم ننه» یا «عقائد النساء» كه در آن رسوم و پندارهاى معمول میان زنان آن روزگار ایران به نقد كشیده. از دیگر آثار او ترجمه «الفصول المختاره من العیون و المحاسن» معروف به «مجالس» است.